کودکان معمولا کشیدن علائمى برصفحه کاغذ را ازحدود 18 ماهگى به بعد آغازمى کنند . ازدیدگاه بیشتر پژوهشگران این خط خطی کردن ها حرکاتى بى هدف وناهماهنگ نیست ، بلکه نشاندهنده آگاهی نسبت به الگو وافزایش هماهنگى چشم – دست است . کودکان براى رسیدن به درجه اى ازتوازن بصرى به خط خطى کردن کاغذ مى پردازند ویا یک خط را بالاى خطى که قبلا کشیده اند می کشند . خط خطى کردن براى کودکان کاملا جذاب است . پژوهشگران این خط کشیدن هاى اولیه را صرفا بازى وتمرین می دانند. به هر حال زمانى فرامى رسد که کودکان شروع به تفسیر خطوط خود به عنوان تصویر مى کنند . کودکان عموما قبل از آن که کشیدن را آغاز کنند مقاصد خود را بیان نمى کنند بلکه اغلب پس از اتمام کار به تفسیر نقاشى خود مى پردازند . نخستین شکل بسته ای که توسط کودکان کشیده مى شود تقریبا مى تواند جایگزین کلیه اشیاى موجود درمحیط کود ک باشد. دایره ، ساده ترین طرح بصرى براى کودکان خردسال است .
از 2/5سالگى تا5سالگى :
ازحدود 2/5 سالگى آشکار مى شود که کودکان نقاشى هاى خود را بازنمایى چیزى تلقى مى کنند . گاهی اوقات پیش از آنکه کشیدن نقاشى را آغازکنند مقاصد خود رابیان مى کنند ودیگر معنى نقاشى تا پایان تکمیل آن پنهان باقى نمى ماند ، اما هنوزدرتفسیر کودکان از نقاشی خود، نوعى عنصر فرصت طلبى وجود دارد . دراین مرحله از تکامل چنانچه نقاشى کودکان درعمل شبیه به چیز دیگرى از کار درآید ، آنها از قصد اعلام شده خود عدول مى کنند . دراین مرحله ، دیگران نیز این خط خطى ها را باسهولت بیشتری درک مى کنند وبه تدریج اشکال بیشتر ومتنوع ترى دریک صفحه کشید ه مى شود . اشکال تفکیک نشده ونامنظمى که کودکان مى کشند به تدریج به صورت دایره ها ، مربع ها ، مثلث ها وصلیب ها قابل تشخیص مى شوند . این شکل ها که جملگی به صورتى طرح گونه کشیده مى شوند اغلب روى یکدیگر قرارمى گیرند وبه چیزى تبدیل مى شوند که آنها را ‹‹ ترتیب ›› مى خوانیم . سایر شکل هاى مهم درنقاشى هاى کودکان عبارتند از :
خورشیدها ، دایره ها وشعاع ها ، از 3/5 سالگى به بعد است که کودکان برقرار کردن رابطه میان جزئیات یک نقاشى را آغاز مى کنند . به نظرمى رسد که بسیارى از نقاشى هاى آنها دراین مرحله مبتنى برقواعد یا طرح هاى ساده است ، به عنوان مثال نقاشی نمونه وار چهره انسان دراین مرحله ، مشتمل بریک دایره به جای سر( یا یک سروبدن مرکب ) ودوخط آویزان به جاى پاست ، برای مشخص کردن جزئیات چهره ازقبیل چشم ها ودهان ممکن است علائمی دردرون دایره گذشته شود . این قبیل چهره ها اغلب ‹‹ بچه قورباغه اى ›› نامیده مى شوند . گاهى اوقات به نظرمى رسد که این نقاشى هاى طرح دار ، بیش از آنکه بازنمایی دقیق موضوع نقاشى شده باشند جنبه اى نمادین دارند ؛ به عنوان مثال نتایج به دست آمده از مشاهدات نشان مى دهد که وقتی از کودکان ساکن درواحدهاى آپارتمانى خواسته شده تامنزلى مسکونی خود را نقاشى کنند ، آنها به کشیدن نقاشى هاى متداولی از خانه هاى داراى سقف شیروانى ودودکشى که از آن خارج مى شود پرداخته اند .
5سالگی تا 8 سالگى :
به طور کلى هرچه که کودکان بزرگتر مى شوند نقاشى هاى آنها نیز واقعگرایانه تر مى شود . اما نقاشى هاى کودکان درفاصله سنی 5 تا 7 سالگى هنوزشامل عناصرى است که کودک بروجود آنها آگاهی دارد ، حتى اگر به طور طبیعى قابل رؤیت نباشند . به این لحاظ حاصل کار آنها نقاشى ‹‹ شفاف بینى ›› یا ‹‹ اشعه ایکس ›› نامیده مى شود ؛ مانند نقاشى اى که درآن بچه ای درشکم مادرش است نشان داده مى شود . دراین مرحله نقاشى های آنها ازچهره انسان ، طرح بچه قورباغه اى را پشت سر مى گذارد وبه نشان دادن سر وبدن جدا از یکدیگر مى رسد . جزئیات بیشتری از قبیل دست ها ، انگشتان ولباس بیش از پیش تصویر می شوند .
8سالگی تا نوجوانى :
کودکان 8 ساله به بالااغلب سعى مى کنند درنقاشى هاى خود عمق را نه تنها دراشیاى منفرد بلکه دررابطه میان اشیا نیزنشان دهند . همچنین نقاشى هاى آزاد بچه هاى بزرگتر ، یعنی بچه هاى 9 تا 10 ساله از نظرسبک به تدریج به سمت الگوهای قراردادى حرکت مى کند . دراین مرحله چهره هاى کارتون وچهره هاى سریال هاى کمیک مرتب نقاشى مى شوند . نقاشى ها تنوع وتشخیص کمترى پیدامى کنند . به نظرمى رسد که کودکان در این سن اغلب از نقاشى خود ناراضی اند ودیگر رغبتى به انجام این فعالیت ندارند . گفته می شود دلیل این امر آن است که آنها قادرنیستند نتایج دلخواه خویش را از نقاشى هاى خود به دست آورند .
نویسنده : افتخار حمیدی
بر این مبنا آزمون گودیناف به وجود میآید . در واقع نشانهای از محتویات عاطفی است و بستگی به تکامل و رشد ادراکی، شناختی، تجربه کودک و ظرفیت درکی دارد که سمبلها را ایجاد میکند. در ترسیم ابتدا جاگذاری، بعد شکل، سپس طرح و در آخر جنبههای تصویری به وجود میآید. این مراحل در تمام کودکان دنیا دیده میشود.
مرحله اول : خط خطی است که انعکاسی از خطوط خمیده، عمودی یا افقی دارد. عموماً کودک به مرز کاغذ توجهی ندارد.
مرحله دوم : از ۱۶ تا ۲۰ ماهگی شروع میشود و کودک توجه به فرم و محل و کیفیت خطها میکند و یاارائه خط میکند و سعی دارد در مرکز صفحه کار میکند. بیشتر حلقهای می کشد که شبیه صورت انسان است و کودک رابطه بین فعالیتها و رفتارهای خود را میفهمد.
مرحله سوم : نمونههای جدید مثل حلقوی و بیضوی میکشد و نقطه گذاری ممتد و تکراری میکند.
مرحله چهارم : از ۲ سالگی به بعد شروع می شود که شامل کشیدن قوس، اشکال زاویهدار، خطوط مستقیم. نقطه گذاری یا ترکیباتی از آنها میباشد. در این مرحله کودک در اندازهها تغییر میدهد، اعضای داخی یک شیء را میکشد، ترسیمی که کودک در این مرحله بشکل بسته میکشد نماینده انسان است. در این زمان AMBIVA LANCE در مورد اشیاء و همچنین صحبت در مورد نقاشی دیده میشود.
مرحله پنجم : کودک خطوط کشیده شده را نامگذاری میکند، ممکن است حروف الفبا را بنویسید یا از دیگران بخواهند برایش بنویسند. استفاده از رنگها و جهت رنگآمیزی در این مرحله رشد میکند. کودک در رنگآمیزی بیش از یک رنگ استفاده میکند. در ابتدای خط خطی کردن، کودکان این کار را توسط بالا بردن بازو انجام میدهد و بعد با پیشرفت بیشتر با چرخش مچ خط میکشد و شکل سازی میکند.
به طور کلی سیر نقاشی بدین ترتیب است :
۱۲ ماهگی : از روی تقلید خطوطی به جلو و عقب میکشد.
۱۵ ماهگی : نقطه نقطه میکند.
۱۸ ماهگی : به خودی خود خط خطی میکند.
۲ سالگی : خطوط عمودی را تقلید میکند.
۵/۲ سالگی : خطوط حلقوی، افقی، عمودی و دو خط به عنوان X (غیر قرینه) میکشد.
۳ سالگی : مداد را مثل بزرگها میگیرد. بنا به تقاضای دیگران روی نقاشیهایش اسم میگذارد.
۴ سالگی : انسان را با دو عضو میکشد X را تقلید میکند. به شکل ناقص انسان عضوی اضافه میکند.
۵/۴ سالگی : مربع میکشد.
۵ سالگی : مثلث میکشد عکس آدم را با بدن و گردن میکشد.
۶ سالگی : شکل آدم را دو بعدی میکشد اشکال ادغام شده میکشد.
۹ ـ ۸ سالگی : اعضای داخی را میکشد.
از ۱۲ سالگی به بعد عکس ماشین میکشد و کم کم آنرا کامل تر میکند عکس میکشد و میگوید که عکس خودش یا مادرش است. پرنده ، خانه ، ماشین رخت شویی، هواپیما میکشد و از آنها سخن میگوید. درباره عکسهای کشیده شده قصه کوتاه میگوید. برای خانهای که کشیده در و پنجره میگذارد. ماشین را با چرخها و نور چراغ ورود میکشد به نقاشی انگشتی Finger Pating علاقهمند است.
پیاژه تکامل نقاشی کودک در رابطه با مراحل تکامل رشد شناختی
سن : ۰ تا ۱ سالگی
نقاشی : کودک به تحریکات دیداری جواب میدهد. مداد را به دهان میبرد. نوزاد هیچ نقشه نمیکشد .
شناخت : مرحله حسی ـ حرکتی . کودک به طریق بازتابی عمل میکند کودک ماشینی فکر میکند.
سن : ۱ تا ۲ سالگی .
نقاشی : در ۱۳ ماهگی اولین خط خطی های کج و معوج میکشد (زیگزاگ) کودک بر علائمی که حرکت مداد بر روی صفحه کاغذ میگذارد نگاه میکند (نقاشی جنبشی Kiensthetic drawing) .
شناخت : به تدریج و هم زمان با برقراری کنترل مغزی Cortical control حرکات کودک جهت یافنه وهدف دار میگردد.
سن : ۲ تا ۴ سالگی .
نقاشی : دایرهها در نقاشی او به تدریج ظاهر و عنصر غالب در تصویر میشوند سپس دایرهها از یکدیگر مجزا میشوند در دایرهای که سهواً میکشد کودک شی را مجسم میکند. اولین نماد خطی ساخته میگردد که معمولا بین ۳ تا۴ سالگی است .
شناخت : کودک شروع به عمل به صورت نمادی میکند. زبان و سایر ارتباطهای نمادی رل مهمی را در این مرحله به عهده دارند. برخورد کودک با مسائل بسیار زیاد بر پایه خود محوری میباشد. تظاهر میکند که بازی را به صورت حقیقت میپذیرد.
سن : ۴ تا ۷ سالگی .
نقاشی : حقیقت گرایی ذهنی کودک یک مدل خیالی میکشد نه آنچه که واقعا می بینند. چیزی را میکشد که فکر میکند باید باشد نه آنچه واقعاً هست. افراد را از پشت دیوار میکشد و از داخل بدنه کشتی مردم را میبیند ، هنوز حالت شفاف بینی دارد اکسپرسیونیست و ذهنیت گراست.
شناخت : مرحله پیش عملیاتی (فازی که بر درک مستقیم از محیط متکی است) خود محور است. دنیا را به حالت علت می بیند (خودش همه کاره است) تصوراتش واضح بوده و دارای خلاقیت کنجکاوی و خیالپردازی است. در یک زمان فقط بر یک موضوع تمرکز دارد. در عمل خود بیشتر با احساس است نه با منطق .
سن : ۷ تا ۱۲ سالگی .
نقاشی : حقیقت گرایی دیداری، ذهنیت گرایی کودک تقلیل پیدا میکند چیزی را میکشد که عملاً مرئی است. دیگر به طریقه اشعه x عمل نمیکند. شکل انسانها بیشتر حالت حقیقی دارد و متناسب است. رنگها را طبق قانون انتخاب می کند. چپ و راست تصویر را که کشیده است تشخیص میدهد.
شناخت : مرحله عینی عمل نمودن، درباره اشیاء عاقلانه می اندیشند. دیگر درک آنی بر او مسلط نیست و به او فرمان نمی دهد. می تواند به عقب برگردد. (درک بازگشت پذیری پیدا میکند) اشیاء هرچه که بودهاند همان خواهند بود حتی اگر ظاهرشان تغییر کند.
سن : ۱۲ سالگی به بعد
نقاشی : با تکامل توانایی انتقاد کردن ، علاقهاش به نقاشی کم و کمتر میگردد مثل اینکه مایل است این استعداد ذاتی را ذخیره کند.
شناخت : مرحله قراردادی عمل کردن به کارهایش با انتقاد مینگرد قادر به درک فرضیات میباشند نه تنها میتوانند در مورد جنبه عملی اشیاء فکر نماید بلکه می توان با سلیقه و ذوق در مورد آنها بیاندیشد.
نویسنده : افتخار حمیدی